Научно-биографической экскурсия
Научно-биографической экскурсия
Костина Ксенья Георгиевна
Дышетон удысысь йӧскалык ужпумъёсты
эскеронъя тодос институтысь ӧнерчи
Михаил Гаврилович Атаманов
19.09.1945
литературный псевдоним —
Атаманов-Эграпи Гавир Микаль
протодиакон Михаил Атаманов
Вордскиз 19-куарусёнэ 1945-тӥ арын Грак ёросысь Вуж Эгра гуртын крестьян семьяын.
Пуклё-Эгралан школаын но Асанысь совхоз-техникумын дышетскиз.
1965–1968-тӥ аръёсы армиын служить кариз. Бертыса гуртаз кӧня ке зоотехник луыса ужаз.
1970–1975-тӥ аръёсы Удмурт кун университетлэн филологи факультетэзлэн удмурт ёзэтаз дышетскиз.
1975–1978-тӥ аръёсы Эстониысь Тарту университетлэн финн-угор кафедраезлэн целевой аспирантураяз дышетскиз.
1979–1989-тӥ аръёсы Удмурт научно-исследовательской институтын кылъя ёзэтын ужаз.
1989-тӥ арысен черкын ужаны кутскиз.

1978-тӥ арын «Этнонимы удмуртов в топонимии» темая кылосбур тодосъя кандидатской диссертацизэ утиз. Тодослыко кивалтӥсез П. Аристэ вал.
1996-тӥ арын «Топонимические пласты Камско-Вятского междуречья в контексте формирования этнической территории удмуртов» темая кылосбур тодосъя докторской научной докладзэ утиз.

Удмурт кылтодонын нырысетӥзэ валче эскеремын ономастикалэн валтӥсь люкетъёсыз: этнонимика — родо-племенной группаослэн кылдэмзы; топонимика — географи нимъёс но соослэн кылдэмзы; антропонимика — удмуртъёслэн ас нимъёссы но фамилиоссы.

Таяз книгае авторлэн топонимикая эскерон ужъёсыз, гожтэм легендаосыз но мадёнъёсыз пыртэмын. Пумаз географи нимъёсын вакчи историко-этимологической кыллюкам сётӥське.

Кыллюкаме воргорон но кышномурт, вашкала но туала, удмурт но мукет кылъёсысь асэстэм антропонимъёс пыртэмын.

Ужын Волга но Кама вискын улӥсь удмуртъёслэн 70 воршудъёссылэн кылдэмзы но азинскон сюрессы эскериське.

Удмурт историографиын удмурт калыклэн кылдэм но азинскем улосвылъёслы но нимысьтыз ёросъёслы нырысетӥзэ историко-лингвистической описание сётӥське.

Монографиын нырысетӥзэ эскериське Россиысь вашкала финн-угор этнослэн, удмуртъёслэн, кылдэмзы. Инъет луыса кутӥсько этнографияя, кылтодонъя, археологияя источникъёс.

Автор пӧртэм ласянь возьматэ вордскем гуртсэ: вашкала но туала историзэ, фольклорзэ, вераськон кылызлэсь аспӧртэмлыкъёссэ (кыллюкамен ӵош), микротопонимиказэ.

Кыллюкаме Волго-Уральской улосвылысысь удмурт лулчеберетэн но кылэн герӟаськем географи объектъёслэн нимъёссы люкамын.

Кузьмадёслэн инъетаз вашкала удмуртъёслэн улонысьтызы исторической легендаоссы но мадёсъёссы (обрядовой но мукет кырӟанъёссы, куриськонъёссы-вӧсяськонъёссы) кутэмын.
2012-тӥ арын автор кузьмадёссэ ӟуч кылэ берыктӥз.
Валче уломе!
«Тангыра» эпосысь кырӟан
Кылзэлэ каль, эшъёсмы-занӥосмы,
Тангыра куара мар вера!
Бен, бен! гинэ шуомэ ук, дой но, занӥосмы!
Ас вордскем калыкеныды
Котьку но валче улэ со шуэ!
Бен, бен! гинэ шуомэ ук, дой но, занӥосмы!
Ум люкиське огмылэсь огмы
Та дуннеын улытозямы!
Бен, бен! гинэ шуомэ ук, дой но, занӥосмы!
Валче гинэ уломе, бечеосмы,
Кема гинэ уломе, занӥосмы!
Бен, бен! гинэ шуомэ ук, дой но, занӥосмы!
Ву вылэ из лӧптытозь но,
Ву пыдсы шукы выйытозь
Бен, бен! гинэ шуомэ ук, дой но, занӥосмы!
Эграпи Гавир Микаль. Тангыра: кузьмадёс.— Ижкар, 2008.— 271–272 бамъёс
«Та книгалэн потэмезлы шумпотонлэн пумыз ӧй вал <…> Со — удмуртлыкмес ӝутыны бадӟым юрттэт. Нимыз ик, шорсюлэм суредэз ик кыӵе: тангыра! Куке но вырӟем, ӝутскем удмурт калык, чильк-вальк шудӥсь Шундыпуксёнлэсь мальдыса, оло, сылмыны ни кутске. Сое выльысь сайкатытэк, пыдлось выжыосызлэсь кужымзэс тодаз вайытэк уг луы».
Ванюшев В. Тангыра ӧте, кырӟа, бӧрдэ… // Кенеш.— 2009.— №10.— С. 90–98
«Выжы калыклэн аслаз кузьмадёсэз (эпосэз) вань ке, со калыклэсь быдэ вуэмзэ возьматэ. Удмурт эпослэн кылдон сюресэз кузь вал. Со вера, удмуртлэсь асваланэз туж ӝегаса-могаса азинскиз шуыса. Михаил Гаврилович Атамановлэн «Тангыра» кузьмадёсэз потӥз. Со зэмос история, калык мадёс, кылан-буранъёс вылэ пыкиськыса гожтэмын, жиль-жиль чебер удмурт кылын чузъяське».
Яшина Р. Валче уломе, кема уломе! // Кенеш.— 2009.— №10.— С. 99–102

Та ужлэн авторез 1994-тӥ арын вуылӥз Инмар Пилэн Иисус Христослэн, Солэн дышетскисьёсызлэн, Инмар Анайлэн улэменызы герӟаськем святой интыосы. Аслаз та ужаз со вера аслэсьтыз адӟемъёссэ, ӝутэ осконэн герӟаськем куд-ог ужпумъёсты. Кыкетӥ люкетаз автор маде осконэ вуэм сюресэз но Библиез берыктыны кутсконэз сярысь.

Аслаз очеркъёсаз-малпаськонъёсаз черкын ужась писатель сюлэмшугьяськыса ӝутэ туннэ нуналысь удмурт калыклэн, тодмо но тодмотэм муртъёслэн улонэнызы, инкуазез, экологиез, осконэз утёнэн герӟаськем ужпумъёсты. Кузё-Инмарлэсь курон-косонъёссэ тодытэк, санэ понытэк, кабыл басьтытэк, ог-огдэ, аслэсьтыдзэ но, мукетсэ но калыкез гажатэк, яратытэк улон вае куашкан, сӧриськон, тупатэк улон, бырон, нош таос ваньмыз малпаськись муртэ вӧсь каро.

Книга сӥземын Инмар кылэз, черк улонэз, христиан праздникъёсты, дун-чылкыт улӥсьёслэсь улон-вылонзэс тодэмзы потӥсьёслы.

Инмар кылэз тодытон (проповедьёсын) книга.

Таяз книгаын М. Г. Атаманов калыкез сюлмаськытӥсь юанъёслы валэктонъёс сётэ.

Протодиакон Михаил Атаманов Библиез удмурт кылэ берыктӥз.
Богословской редакторез Хельсинкиысь Марья Картано вал.

Книгае пыртэмын М. Атамановлэн, тодосчилэн но публицистлэн, тодэ ваёнъёсыз.

Книгае люкамын М. Атамановлэн, Библиез удмурт кылэ берыктӥсьлэн но черкын ужасьлэн, тодэ ваёнъёсыз но пӧртэм малпанъёсыз.

Книгае авторлэн 70–80-тӥ аръёсы этнографияя, ономастикая, фольклоръя но диалектологияя экспедициосын люкам материалъёсыз пыртэмын.
Материал Удмурт Элькунын, бускель элькунъёсын, Волго-Уральской регионын но Лымшор но Шундыпуксёнпал Сибирьысь улосвылъёсын улӥсь удмурт калыклэсь гожтэмын. Информантъёслэн историяя но этнографияя, кылъя но ономастикаяя верам ивортодэтъёссылы вакчияк тодослыко валэктон сётӥське.
Экспедициосын ужамлэн огъянъёсыз книгалэн азькылаз пыртэмын.

Юан-валэктон формаен (интервью) гожтэм книга. Книгаын черкын ужась, вӧсяськись, миссионер-публицист, тодмо тодосчи, гожъяськись туала адямиез сюлмаськытӥсь юанъёслы валэктон сётэ.
В. В. Путин Президентлэн указэзъя, М. Г. Атамановлы «За заслуги перед Отечеством» орденлэн II степенё медалез сётэмын.